Wijziging van schriftelijke afspraken
Tijdens een echtscheidingsprocedure of als niet-getrouwde ouders uit elkaar gaan, worden er vaak tussen ouders afspraken gemaakt over de kinderalimentatie. Deze afspraken staan dan opgenomen in een ouderschapsplan, echtscheidingsconvenant of alimentatieovereenkomst. Soms kan er aanleiding zijn om deze schriftelijke alimentatieafspraken te wijzigen. Hiervoor bestaan twee wettelijke gronden.
Een schriftelijke afspraak over kinderalimentatie kan worden gewijzigd als vast komt te staan dat de overeenkomst tot stand is gekomen met grove miskenning van de wettelijke maatstaven. In dat geval moet er een wanverhouding zijn ontstaan tussen het overeengekomen bedrag en het bedrag dat de rechter zou hebben vastgesteld.
Ook kan een dergelijke afspraak worden gewijzigd als er sprake is van een relevante wijziging van omstandigheden. Over deze tweede wijzigingsgrond gaat dit artikel.
Wijziging van omstandigheden
Het uitgangspunt is dat het bedrag aan kinderalimentatie kan worden gewijzigd als er een relevante wijziging van omstandigheden optreedt, waardoor de kinderalimentatie niet meer aan de wettelijke normen voldoet. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn, als één van de ouders na de scheiding veel meer of juist veel minder is gaan verdienen. Hierdoor wordt de draagkracht van deze ouder groter of kleiner en dit werkt door in het te betalen of te ontvangen bedrag aan kinderalimentatie. Een wijziging kan ook optreden als de zorg- of omgangsregeling wordt gewijzigd, bijvoorbeeld wanneer de alimentatieplichtige ouder meer zorg voor de kinderen heeft dan eerder het geval was. Ook dat kan aanleiding zijn om de kinderalimentatie te wijzigen, omdat de zorgregeling verband houdt met de zorgkorting, waarmee bij de berekening van het te betalen bedrag rekening wordt gehouden.
Als ouders ten tijde van het uiteengaan een bedrag aan kinderalimentatie hebben afgesproken dat niet is berekend aan de hand van de geldende normen (de Tremanormen), dan is een wijziging van het overeengekomen bedrag niet altijd mogelijk bij een wijziging van omstandigheden. Als ouders bewust zijn afgeweken van de geldende normen, dan kan de afspraak alleen worden gewijzigd als er sprake is van een wijziging van omstandigheden, die meebrengt dat de andere ouder naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid een ongewijzigde instandhouding van de afspraak niet mocht verwachten. De drempel om tot een wijziging te komen is dan veel hoger. Men gaat ervan uit dat als ouders door advocaten zijn bijgestaan ten tijde van het maken van de afspraken over de kinderalimentatie, ouders bewust zijn afgeweken als het bedrag niet overeenkomt met de geldende normen. Ouders zijn in dat geval namelijk voorgelicht over de gevolgen van de afwijking van de wettelijke normen.
Niet-wijzigingsbeding
Maar wat nu als ouders in een ouderschapsplan, echtscheidingsconvenant of alimentatieovereenkomst hebben afgesproken dat het te betalen bedrag niet door een rechterlijke uitspraak kan worden gewijzigd op grond van een wijziging van omstandigheden?
Zon afspraak wordt een niet-wijzigingsbeding genoemd. Een dergelijk beding komt vaker voor bij afspraken over partneralimentatie. Dit komt omdat de mogelijkheid voor het maken van zon beding voor partneralimentatie duidelijk in de wet staat opgenomen (artikel 1:159 Burgerlijk Wetboek). In de wet staat deze mogelijkheid bij schriftelijke afspraken over kinderalimentatie niet. Daarom was het lange tijd de vraag of zon afspraak juridisch wel stand zou houden. Deze vraag is recent door de Hoge Raad beantwoord.
Uitspraak Hoge Raad 1 november 2019
De Hoge Raad heeft duidelijkheid verschaft en het volgende bepaald ten aanzien van het niet-wijzigingsbeding bij afspraken over kinderalimentatie: het niet-wijzigingsbeding is in sommige gevallen nietig. Bij nietigheid wordt een bepaalde afspraak of regeling geacht nooit te hebben bestaan.
Let op, de nietigheid geldt alleen bij de situatie waarin er sprake is van een toename van draagkracht aan de zijde van de alimentatieplichtige ouder of een toename van de behoefte van het kind. Als het niet-wijzigingsbeding wel juridisch stand zou houden, dan zou dit er namelijk toe leiden dat er geen hogere kinderalimentatie wordt betaald, terwijl hiervoor wel draagkracht is. Het kind zou hiervan de dupe zijn. In dat geval is het beding in strijd met het dwingende rechtsregels die bepaald dat iedere ouder verplicht is om in ieder geval naar draagkracht bij te dragen in de kosten van een kind.
Omgekeerd geldt dit meestal niet. Als er sprake is van een afname van draagkracht aan de zijde van de alimentatieplichtige of afname van de behoefte van het kind, dan houdt het beding gewoon stand. De kinderalimentatie kan dan niet worden gewijzigd, hoewel er minder draagkracht is dan voorheen. Iemand betaalt dan mogelijk meer kinderalimentatie dan hij of zij aan draagkracht heeft, maar daarmee had hij of zij rekening moeten houden toen het niet-wijzigingsbeding werd afgesproken. Alleen wanneer de draagkracht van de alimentatieplichtige ouder zodanig is verminderd dat hij niet meer in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien, kan er op grond van de redelijkheid en billijkheid om wijziging worden verzocht.
Het beding kan ook nietig zijn als er sprake is van een afname in draagkracht en de alimentatieplichtige ouder ook andere kinderen heeft waarvoor hij of zij kinderalimentatie moet betalen. Dit kan bijvoorbeeld aan de orde zijn als iemand kinderen heeft uit een andere relatie. In dat geval zou het niet-wijzigingsbeding toch in strijd kunnen zijn met de dwingende rechtsregel die bepaalt dat iedere ouder verplicht is om in ieder geval naar draagkracht bij te dragen in de kosten van zijn of haar kinderen. Als het beding stand zou houden, dan zou dit betekenen dat er een te hoge kinderalimentatie voor het ene kind wordt voldaan – welk bedrag dus niet kan worden gewijzigd – waardoor er te weinig overblijft voor de andere kinderen. De andere kinderen zouden hiervan de dupe zijn en die situatie moet worden voorkomen. In dat geval is een niet-wijzigingsbeding dus ook nietig.
Hebt u vragen over het niet-wijzigingsbeding dat in uw ouderschapsplan is opgenomen en/of twijfelt u over de vraag of u de kinderalimentatie kunt wijzigen? Neem dan contact op met onze familierechtadvocaten.
Vestiging IJsselstein (030-6886868)
Tessa Luijten
Maud Winthagen
Joske Kaljee
Vestiging Utrecht (030-2316631)
Marjan Tijseling
Myrthe Haas
